TRUYỀN GIÁO TẠI VIỆT NAM

   HIỆN TRẠNG VÀ KHÓ KHĂN (II)

Những hiểu lầm đáng tiếc

Dù muốn dù không, trong suy nghĩ và tâm tưởng của người Việt nói chung và các cấp chính quyền nói riêng vẫn tồn tại một thành kiến không tốt với người Công giáo. Trách nhiệm thuộc về ai? Phía hiểu lầm hay phía bị hiểu lầm? Thiết nghĩ cả hai phía đều có phần trách nhiệm của mình. Một bên vì thiếu hiểu biết nên đâm ra thành kiến, bên kia vì đã không khôn ngoan nên đã gây hiểu lầm cho người khác. Tuy nhiên, chúng ta không phải cứ ngồi đây qui trách cho người này người kia mà không đi tìm hiểu thực tế rồi động não đưa ra giải pháp đối thoại, xóa bỏ hiểu lầm để mối tương quan lương giáo ngày một tốt đẹp hơn. Trước khi nói đến những điều vì lý do này lý do khác mà các nhà truyền giáo cũng như những người Công giáo chúng ta gây hiểu lầm cho nhân dân Việt Nam, chúng ta nói đến những cái lầm thực sự của những nhà truyền giáo khi tiếp xúc với văn hóa và tín ngưỡng của người Việt.

Hiểu lầm gây ra hậu quả nghiêm trọng nhất cho tương quan lương giáo trong một thời gian dài là quan niệm về việc thờ cúng tổ tiên[1]. Sự hiểu lầm này đã lan đến cả Tòa Thánh và do đó Tòa Thánh đã có những chỉ thị chiếu theo sự lầm lẫn đó. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín của đạo Công giáo tại Việt Nam và đương nhiên làm giảm thiểu số lượng người theo Công giáo trong một thời gian dài vì những chỉ thị đó làm người ta nghĩ rằng theo Công giáo thì phải bỏ tổ tiên ông bà! Đây là một sự hiểu lầm tiêu biểu và rõ ràng, tuy nhiên, cũng cần nhắc lại để rút kinh nghiệm, đồng thời tìm cách thế để giúp đồng bào hiểu chúng ta hơn.

Hiểu lầm kế tiếp liên quan đến một nhân vật danh tiếng, được coi là một ân nhân của dân tộc Việt Nam mà chúng ta đã nhắc đến ở phần trên, đó là linh mục Alexandre de Rhodes. Dựa theo văn bản trong cuốn “Phép giảng tám ngày” xuất bản tai Rôma năm 1651, chúng ta khó lòng có thể hiểu tại sao một con người uyên bác như thế lại có những hiểu lầm đáng tiếc về một tôn giáo lớn như Phật giáo. Trong bài tham luận gửi hội thảo mang chủ đề “Hội nhập của Kitô giáo tại Việt Nam qua một số tác phẩm và tác giả công giáo của thế ký 17 và 18” được tổ chức tại thành phố HCM tháng 11 năm 1995, linh mục Trần Thái Đỉnh viết: "Tác giả dùng hai từ "giáo bụt" để dịch hai từ "idolorum" cũng như đã dùng hai từ "thờ bụt" để dịch hai từ "cultus idolarum". Thứ đến, cuốn sách nói đến việc Đức Phật dậy hai thứ đạo; trước hết Ngài dậy thuyết vô thần. Sau đó vì người ta cho đó là điều "trái lẽ lắm", cho nên Ngài dậy thuyết luân hồi và dậy người ta thờ bụt thần, tức thờ các ngẫu tượng.”[2] Sự hiểu lầm ở đây là Đức Phật đã không dạy thuyết vô thần và thờ ngẫu tượng như tác giả nói đến. Bên cạnh đó, ngài còn có những thành kiến không tốt đối với tam giáo và cho đó là những sự mê tín.[3]

Ngoài những hiểu lầm về phía chúng ta, phía chính quyền và đồng bào lương dân cũng có những hiểu lầm đáng tiếc đối với đạo công giáo mà cho đến bây giờ, sau bao thế kỷ sống chung, hai bên vẫn chưa hiểu thấu cho nhau. Có thể kể ra đây những “tội” chính quyền và đồng bào gán cho Công giáo như: kết cấu với thực dân,[4] coi thờ kính tổ tiên, Nho, Đạo, Phật là đạo rối,[5] mị dân, quyến rủ những đứa khờ khạo, dạy đám dân ngu,[6] chống đối cách mạng, thù địch cộng sản,[7]... và còn nhiều những “tội” khác nữa mà vô tình hay chủ ý họ đã gán cho người Công giáo. Chuyện kể về một giáo xứ ngoài Bắc, khi tổ chức lễ Chúa Kitô Vua, họ treo một băng rôn ghi “Ta là Vua”. Cán bộ đảng ta thấy thế tưởng mấy ông này có ý tạo phản liên bắt nhốt linh mục chánh xứ, ban hành giáo xứ. Sau một đêm nghiên cứu, tìm hiểu, các chú biết câu khẩu hiệu trên là của một ông Giêsu đã chết cách nay gần 2000 năm liền thả các ‘nghi phạm’ về. Tuy không mang án gì nhưng cha con cũng được một đêm nuôi muỗi cộng sản.” Những câu chuyện tương tự thường xảy ra bên cạnh các câu khẩu hiệu nghe rất nhà binh như: “Đạo Binh Đức Mẹ,” “Hùng Tâm Dũng Chí,” ...  Cách chung, việc hiểu lầm ở đây là do sự thiếu hiểu biết của đồng bào ta[8], tuy nhiên, chúng ta cũng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng nguyên nhân chính yếu gây ra hiểu lầm là vì chúng ta đã không tìm hiểu kỹ lưỡng và nghiêm túc đặc điểm tâm lý và tâm thức tôn giáo của người Việt để có cách diễn đạt sứ điệp Tin Mừng cách hợp lý. Chúng ta không thể bắt người khác nghĩ tốt về mình được mà chính mình phải tỏ ra rằng chúng ta không phải là người xấu, nói chung không làm gì khiến người khác hiểu lầm. Thiết nghĩ, trong thời điểm này Giáo hội Việt Nam có một lời xin lỗi đồng bào hàm ý thanh minh như đức giáo hoàng Gioan Phaolô II xin lỗi thế giới là điều phải lẽ. Trên thực tế, Giáo hội Việt Nam đã một lần công khai xin lỗi đồng bào trong lễ Khai mạc năm thánh ở Sở Kiện, nhưng người viết muốn nói đến một lời xin lỗi trên thông tin đại chúng hay bằng văn bản nhằm phổ biến rộng rãi hơn. Làm được như thế mới mong chuyện xóa tan nghi kỵ lẫn nhau để đi đến một sự cải thiện tương quan và khai mào cho một tiến trình đối thoại chân thành.

---

[1] X. Masson, Annales de la Propagation de la Foi, tập 5&6. Trích lại trong Nguyễn Văn Kiệm, Sđd, tr. 112.

[2] X. "Cái Nhìn Về Phật Giáo Trong Phép Giảng Tám Ngày của A. de Rhodes",
in lại trong "Kitô Giáo Từ Thực Chất Đến Huyền Thoại", (Văn Hóa , Hoa Kỳ : 1996), tr. 61-66.

[3] A. de Rhodes, Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài, (Revue Indochinoise: 1908), trích lại trong Nguyễn Văn Kiệm, Sđd, tr. 273-289.

[4] X Nguyễn Văn Kiệm, Sđd, tr 19-27; 123-179.

[5] X. Nguyễn Hồng Dương, “Nhà Nước Ta Với Công Giáo”, Đỗ Quang Hưng chủ biên, (Tôn Giáo, Hà Nội: 2003).

[6] Chỉ dụ vua Nguyễn Ánh ra ngày 04/03/1804, khoản 4, xc. Phan Phát Huồn, Việt Nam giáo sử, tập I (Sài Gòn: 1958), tr. 188.

[7] X. Đỗ Quang Hưng, Sđd, tr. 146-147.

[8] Linh mục A. de Rhodes rời Việt Nam vào giữa thế kỷ 17 trong khi quân Pháp đến Việt Nam giữa thế kỷ 19. Vậy, chẳng lẻ ngài có viễn kiến chính trị trước 200 năm?