HỘI NHẬP VĂN HOÁ TRONG CÔNG CUỘC RAO GIẢNG TIN MỪNG
TẠI VIỆT
(Đôi
Nét Nhìn Lại và Đôi Điều Gợi Mở)
DẪN
NHẬP
Nhìn lại lịch sử giáo hội Việt Nam chúng ta có thể thấy việc
truyền thông Tin Mừng bằng đường lối du nhập văn hóa từ trước đến nay đem lại
kết quả không mấy khả quan, thậm chí còn có những kết quả tiêu cực. Có thể nói
nhiều nhà truyền giáo một thời đã mang não trạng của một thứ thực dân văn hóa
hay là một thứ thần học áp đặt. Tin Mừng Kitô giáo đã có lịch sử hàng ngàn năm ngụp
lặn trong một nền văn hóa thượng tôn lý trí và một nền văn minh khoa học kỹ
thuật phát triển nhanh chóng của Âu Châu. Do đó, khi được truyền đi bất cứ đâu,
Tin Mừng đều mang theo cả nền văn minh và văn hóa Âu Châu với não trạng tự tôn,
coi thường các nền văn hóa khác. Não trạng này đã trở thành rào cản lớn cho
công cuộc hội nhập Tin Mừng vào một dân tộc khi các tín hữu bị tiêm nhiễm tư
tưởng đã được tiếp nhận một nền “văn minh Kitô giáo” ưu việt và phổ quát. Đón
nhận Tin Mừng trong một trào lưu như thế, người tín hữu Việt Nam không còn nghĩ
đến một Đức Kitô tóc đen da vàng để thay thế cho một Đức Kitô mắt xanh mủi lỏ.
Nói như thế không hàm ý
phủ nhận bao công lao vất vã của các bậc tiền nhân đã nỗ lực “canh tân phụng
vụ,” “sửa đổi lễ nghi” hay “cải cách mục vụ”... cho giáo hội Việt Nam mà lâu
nay vẫn thấy nói đến. Tuy nhiên, chúng ta có thể thấy việc hưởng ứng bao giờ
cũng tỏ ra khá mau mắn và rầm rộ, nhưng rồi cũng chỉ là sôi nổi nhất thời,
nhiều khi hời hợt vụ hình thức và thiếu ý thức trách nhiệm trong lãnh đạo và tổ
chức.
Đọc lại giáo huấn của
Công đồng Vatican II chúng ta càng thấy nhu cầu hội nhập văn hóa trong công tác
rao giảng Tin Mừng càng bức thiết hơn. Giáo hội dạy “Tương tự như chương trình
Nhập Thể, các Giáo Hội trẻ trung, khi đang được bén rể trong Chúa Kitô và xây
dựng trên nền tảng các Tông Đồ, qua một cuộc trao đổi kỳ diệu, thu nhận tất cả
những sự phong phú của các Dân Tộc đã được trao cho Chúa Kitô và truyền thống,
từ lẽ khôn ngoan và nền đạo lý, từ những nghệ thuật và khoa học của dân tộc
mình, tất cả những gì có thể góp phần vào việc tuyên xưng vinh quang của Tạo
Hóa, làm rạng ngời ân sủng của Đấng Cứu Thế và vào việc tổ chức tốt đẹp đời
sống Kitô hữu” (AG 22a). Bởi lẽ Giáo Hội không bị ràng buộc cách độc quyền vào
một nền văn hóa nào (x. GS 58c) nhưng Thiên Chúa đã nói theo văn hóa riêng của
từng thời đại (x. GS 58a) và “Giáo Hội đã sử dụng những tài nguyên của các nền
văn hóa khác biệt để phổ biến và giải thích cho muôn dân sứ điệp của Chúa Kitô
trong khi rao giảng, để tìm tòi và thấu hiểu sâu xa hơn, để diễn tả sứ điệp ấy
cách tốt đẹp hơn trong các lễ nghi phụng vụ và trong cuộc sống muôn mặt của
cộng đoàn các tín hữu” (GS 58b).
Như vậy, sẽ không còn
một thứ thần học trên trời rơi xuống, và cũng không có thứ thần học áp đặt của
các nền văn hóa lớn. Thần học thấm nhuần triết học Descartes nặng tính lý trí chỉ
phù hợp với não trạng và tâm thức người Pháp chứ không thể ăn sâu vào óc thực
tế và tâm tư thâm trầm của người Việt. Công đồng bắt buộc chúng ta phải làm
thần học cho người Việt Nam với tâm tình Việt Nam, phong hóa Việt Nam, dựa trên
nền văn hóa lúa nước và làng xã, văn hóa Á Đông thấm nhuần Khổng Mạnh và Phật
giáo. Hội nhập văn hóa trong công tác truyền giáo hay viết thần học cho người
Việt Nam là một việc cấp thiết nhưng không đơn giản, nó đòi hỏi phải có sự cố
gắng của cả một tập thể giáo hội địa phương và một sự liên kết làm việc chặt
chẻ. Nhà thần học phải tìm ánh sáng Lời Chúa, ánh sáng của Chúa Kitô trong văn
hóa dân tộc, trong phong tục và tinh thần của người Việt Nam Nam
Một lần nữa nhìn lại
những cố gắng trên thực tế hay trên lý thuyết về việc hội nhập văn hóa, chúng
ta có thể có những cảm nhận bi quan vì Công đồng dạy cách đây gần 50 năm, Hội
đồng Giám mục Việt Nam quyết tâm cách đây hơn 30 năm, nhưng tình hình vẫn chưa
mấy biến chuyển. Tuy nhiên, nếu Tin Mừng là hy vọng Phục Sinh thì đây chính là
thời điểm “ôn cố tri tân,”
lượng giá quá khứ, rút tỉa kinh nghiệm, nắm bắt tình hình, phân tích thực tế và
định hướng tương lai. Ở đây người viết xin được nhìn lại đôi nét chính yếu
trong quá trình HỘI NHẬP VĂN HÓA của CÔNG CUỘC RAO GIẢNG TIN MỪNG tại Việt Nam
và gợi mở đôi điều khiêm tốn cho một định hướng truyền giáo lớn lao.
I.
MỘT VÀI KHÁI NIỆM
1. Khái niệm văn hoá
Hạn từ văn hóa mang
nhiều nghĩa khác nhau, tuy thuộc văn cảnh và phạm vi đối tượng mà người nói
nhắm tới. Nếu hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa bao gồm nhiều phạm trù khác nhau
như phong tục, tập quán, tín ngưỡng, lối sống, ... Viện Ngôn ngữ học đưa ra một
định nghĩa khá ngắn gọn: “Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất
và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử.”[1] Với
Công đồng Vatican II, “chữ ‘văn hóa,’ theo nghĩa tổng quát, chỉ tất cả những gì
con người dùng để trau dồi và phát triển các năng khiếu đa diện của tâm hồn và
thể xác.” (GS 53b). Dựa vào khái niệm
này và tài liệu của Hervé Carier, P. Gomez định nghĩa “Văn hóa là cách thể cá
biệt qua đó, một con người hoặc một dân tộc sống các quan hệ của mình với thiên
nhiên, với đồng bào và với các dân tộc khác, với chính mình và với Thượng Đế,
đề nhờ đó họ thành tựu trong bản chất con người.”[2] Nói
chung, văn hóa là một phạm trù rộng lớn bao hàm gần như toàn bộ đời sống con
người và xã hội.
2. Thế nào là hội nhập văn hoá?
Hội nhập văn hóa không
còn là một vấn đề mới vì đã được nhiều nhà chuyên môn lưu tâm và đã có những
nghiên cứu khá bài bản. Do đó, khái niệm về hội nhập văn hóa cũng rất phong phú
tùy vào điểm nhấn của mỗi tác giả. Trong giáo hội, Công đồng Vatican II khẳng
định Thiên Chúa đã nói theo văn hóa riêng của từng thời đại (GS 58a) để ám chỉ
vấn đề hội nhập văn hóa. Thuật ngữ này đã được dùng trong các văn kiện chính
thức của Giáo hội từ năm 1974. Ý nghĩa hiện hành của từ ngữ này bắt nguồn từ
Mầu nhiệm Nhập Thể: Con Thiên Chúa làm người để Lời của Thiên Chúa nhập thể vào
ngôn ngữ loài người, được diễn tả bằng ngôn ngữ con người, qua Đức Giêsu. Đức
Gioan Phaolô II đưa ra một định nghĩa thần học về hội nhập văn hóa: đó là “sự
hội nhập của Tin Mừng vào trong những nền văn hóa bản xứ và đồng thời là việc
các nền văn hóa ấy đi vào trong đời sống của Hội thánh.”[3]
Như vậy, có một hoạt động song hành trong thể thức này: một sự xâm nhập của Tin
Mừng vào một môi trường văn hoá xã hội và một sự giới thiệu người dân của môi
trường này, cùng với nền văn hóa của họ, với Giáo Hội. Kết quả là, có một sự hỗ
tương trong việc làm phong phú hóa và cải tiến giữa nền văn hóa điạ phương và
đức tin Công Giáo. Giáo sư Nguyễn Chính Kết đưa ra một định nghĩa có tính cụ
thể hơn: “Hội nhập văn hóa sứ điệp Kitô giáo là đưa
sứ điệp Kitô giáo vào trong nền văn hóa của dân tộc bằng cách diễn tả sứ điệp
Kitô giáo một cách thích ứng với nền văn hóa đó, đồng
thời hoàn chỉnh nền văn hóa đó theo tinh thần Kitô
giáo.”[4]
Theo ông, hội nhập văn hóa là một cuộc hội thoại hai chiều giữa đức tin và văn
hóa: một đằng là thích ứng sứ điệp Kitô giáo với văn hóa của dân tộc lãnh nhận
sứ điệp, mặt khác là làm cho nền văn hóa đó nên hoàn thiện hơn. Trong việc loan
báo Tin Mừng, hội nhập văn hóa sứ điệp Kitô giáo là rao giảng sứ điệp đó một
cách thích ứng với nền văn hóa hay những yếu tố văn hóa của từng dân tộc để có
thể phúc âm hóa nền văn hóa đó, làm cho nền văn hóa đó thấm nhuần tinh thần Tin
Mừng. Một khía cạnh quan trọng mang tính tích cực khác trong việc hội nhập văn
hóa là rút từ những tập quán, truyền thống, lẽ khôn ngoan và nền đạo lý của dân
tộc tất cả những sự phong phú và những gì có thể góp phần vào việc tuyên xưng
vinh quang của Tạo Hóa, làm rạng ngời ân sủng của Đấng Cứu Thế và vào việc tổ
chức tốt đẹp đời sống Ki-tô hữu (AG 22). Tóm lại, có thể nói hội nhập văn hóa có nghĩa là đi sâu vào chính trọng
tâm và gốc rễ của các nền văn hoá của một dân tộc để giúp họ khám phá những hạt
mầm chân lý đã được Thiên Chúa gieo vãi ở đó, đồng thời hội nhập sứ điệp Tin
Mừng vào tầng lớp sâu thẳm nhất của con người và các sắc dân làm cho họ bị đánh
động sâu xa bởi sứ điệp đó.
3. Nền tảng Kinh Thánh và thần học
về hội nhập văn hoá
a.
Nền tảng Kinh Thánh
Khi nói đến hội nhập
văn hóa trong Kinh Thánh, người ta thường nhắc đến những dữ kiện trong Tân Ước,
tuy nhiên, ngay trong Cựu Ước hội nhập văn hóa đã được áp dụng một cách linh
hoạt và rõ nét. Chúng ta thấy rằng vì hội nhập văn hóa mà các Tông đồ phải nại
đến một ‘công đồng Giêrusalem’ để giải quyết luật cắt bì, tuy nhiên, chính điều
luật căn bản này dân Chúa cũng đã vay mượn từ một tục lệ rất xa xưa của dân
Babilon và mặc cho nó một ý nghĩa tôn giáo: dấu hiệu giao ước giữa Thiên Chúa
và dòng họ Ap-ra-ham. Về ngôn ngữ, rõ nhất là bản dịch LXX, sau đó đến bản
Hy-lạp của sách Huấn Ca, các dịch giả này nhắm đến việc truyền đạo cho người
Hy-lạp nên đã cố gắng ‘hội nhập văn hóa’ bằng việc diễn dịch và ngay cả thêm
bớt từ ngữ sao cho phù hợp với độc giả mới. Đặc biệt hơn, chính Thiên Chúa đã
‘hội nhập văn hóa’ khi Ngài lượng sức con người để mặc khải một cách tiệm tiến,
từ một Thiên Chúa nhất thần đến một Thiên Chúa độc thần, từ một Vị Thẩm Phán
nghiêm khắc đến một Đấng Bảo Trợ[5]
hay một người Cha độ lượng.
Trong Tân
Ước, có vô số chứng cứ về việc hội nhập văn hóa. Đơn cử như sự khác nhau giữa
Tin Mừng Luca và Mátthêu: Luca viết Tin Mừng cho dân ngoại nên mang đậm nét
Hy-lạp, còn độc giả của Mátthêu là người Do-thái nên bản văn Tin Mừng của ngài
mang đậm nét Do-thái. Ví dụ, trong việc viết gia phả, Mátthêu cố gắng chứng Đức
Giêsu là con vua Đa-vít, còn Luca chỉ muốn cho độc giả ông thấy rằng Đức Giêsu
là Con Thiên Chúa. Cha J. Dupont cho rằng thánh Luca tỏ ra rất quan tâm đến dư
luận, vinh dự: “Sự nhạy cảm đối với tất cả những gì liên quan đến dáng vẻ bề
ngoài đó, chắc chắn là do ảnh hưởng văn hóa Hy-lạp mà Luca đã hấp thụ. Con
người Hy-lạp hình như không thấy lý tưởng nào xứng hợp cho mình hơn là được dư
luận quần chúng tán dương.”[6]
Như đã nhắc đến ở trên, để Tin Mừng được loan báo rộng rãi và đúng đắn, các
Tông đồ đã phải tranh luận gay go trong công đồng đầu tiên của Kitô giáo để đi
đến quyết định: “Thánh Thần và chúng tôi đã quyết định không đặt lên vai anh em
một gánh nặng nào khác ngoài những điều cần thiết này: là không ăn đồ đã cúng
cho ngẫu tượng, không ăn tiết, thịt loài động vật không cắt tiết và tránh gian
dâm” (Cv 15, 28-29). Đây là một bước tiến rất quan trọng để Giáo hội có thể
thanh thản đi tới các dân ngoại, mặc dù mới chỉ là một bước rụt rè và chập
chững, vì vẫn chưa thực sự giải thoát Tin Mừng khỏi luật lệ Cựu Ước. Thánh
Phaolô tỏ ra cương quyết hơn khi đưa ra nguyên tắc nền tảng về hội nhập văn hóa
của Kitô giáo: “Do-thái với người Do-thái, Hy-lạp với người Hy-lạp,” và ngài đã
quyết định “trở nên mọi sự cho mọi người” (1Cr 9,22).
b.
Nền tảng thần học về hội nhập văn
hóa
Tin Mừng hội nhập vào
các nền văn hóa đặt nền tảng trên mầu nhiệm Nhập Thể vì chưng tự bản chất Kitô
giáo là đạo nhập thể và nhập thế. Con Thiên Chúa đã trút bỏ vinh quang của một
vị Thiên Chúa để mặc lấy thân phận phàm nhân, sinh ra trong bầu không khí Cựu
Ước, lớn lên trong nền văn hóa Do Thái, thì trong tiến trình hội nhập văn hóa,
Tin Mừng cũng muốn trở thành một lời cụ thể trong và cho mỗi nền văn hóa như
thế. Thực ra trong khi rao giảng Tin Mừng, Đức Giêsu đã vượt qua những hạn chế
của lề luật Cựu Ước và những nguyên tắc cứng ngắc của các đầu mục Do-thái hầu
đem Tin Mừng đến cho mọi đối tượng thuộc nhiều nền văn hóa. Từ đó sứ điệp Tin
Mừng được loan báo một cách mạnh mẽ và rộng khắp hơn.
Trước hết, qua biến cố
Ngũ Tuần với việc dân chúng nghe các Tông đồ nói thứ tiếng của họ, chính Thiên
Chúa đặt nền tảng cho mọi công cuộc loan báo Tin Mừng: những người được kêu gọi
đón nhận đức tin không bị buộc phải từ bỏ ngôn ngữ hay văn hóa của mình để gia
nhập Hội Thánh, như các tân tòng Do-thái giáo, nhưng Ngài muốn được tôn vinh và
chúc tụng bằng mọi thứ ngôn ngữ, mọi nền văn hóa. Như thế sự đa dạng đa năng
giữa các chi thể trong Thân Thể Chúa Kitô mới hiển thị rõ nét (x. 1Cr
12,12-13), cũng như công trình của Chúa Giê-su và Thần Khí của Người là qui tụ
về một mối những con cái Thiên Chúa đang tản mác khắp nơi được biểu hiện cách
minh bạch (x. Ga 11,52).[7] Sau
thời các Tông Đồ, các Giáo phụ như Giustinô, Clêmentê, Origène, Ambrôsiô, ...
đã nỗ lực suy tư tìm cách thích nghi Tin Mừng với nền triết học và văn hóa
Hy-lạp. Các ngài đã sử dụng triết học, ngôn ngữ và cả phong tục cũng như lễ
nghi của xã hội Hy-La để trình bào Tin Mừng cho họ. Thánh Basiliô khuyên các
bạn thanh niên nên bắt chước con ong biết hút lấy những nhị hoa ở các nền văn
minh đó. Thánh Clêmentê khám phá ra “mầm Ngôi Lời” nơi triết học Hy-lạp và cho
rằng nó có giá trị khai mở đối với chân lý mặc khải. Thiên Chúa đã mặc khải cho
dân Do-thái qua Cựu Ước thì cũng ban cho người Hy-lạp triết học để nhờ đó họ có
thể đến với Ngài. Thánh Justinô cho rằng không chỉ có các tiên tri nhưng cả
những triết gia cũng mang trong mình hạt giống của Lời và ngài coi những người
sống theo chỉ dẫn của Lời là Kitô hữu: “Những ai đã sống hoặc đang sống theo
Lời đều là những Kitô hữu.”[8]
Công đồng Vaticano II nhấn mạnh và khẳng định rằng chỉ có một sứ điệp duy nhất
của Đức Kitô, một đức tin duy nhất truyền lại từ các Tông đồ, nhưng có nhiều
cách thức diễn tả, khai triển khác nhau sao cho phù hợp với bối cảnh văn hóa
của mỗi vùng miền. Công Đồng nói: “Các nhà thần học được mời gọi luôn tìm kiếm
những phương thức thích ứng hơn để truyền thông giáo lý cho người đương thời:
vì một đằng là kho tàng đức tin và các chân lý, một đằng là phương thức diễn
đạt kho tàng đó, miễn sao giữ vững ý nghĩa và nội dung” (GS 62). Như vậy, giáo
hội đã phân biệt rõ ràng giữa kho tàng đức tin gồm các chân lý bất biến với các
phương thức diễn đạt có thể rất khác nhau của các chân lý ấy. Hơn thế nữa, giáo
hội đã chân nhận rằng “Các định chế, luật pháp, những lối suy tư và cảm nghĩ
của người xưa truyền lại, không phải lúc nào cũng phù hợp với tình thế hiện
tại” (GS 7). Thật vậy, “từ một quan niệm tĩnh về vũ trụ, nhân loại đã bước sang
một quan niệm động và tiến hóa hơn. Do đó phát sinh ra những vấn đề phức tạp
hết sức mới mẻ đòi phải có những phân tích và tổng hợp mới” (GS 5). Trước một
bối cảnh thế giới như thế, việc hội nhập văn hóa không phải chỉ là một việc
được phép hay nên làm, mà là một việc phải làm.
4. Sứ mạng truyền giáo của giáo hội
và việc hội nhập văn hóa
Từ trong Cựu Ước, Thiên
Chúa đã dùng miệng Isaia đệ nhị mà phán dạy: “Ta đặt ngươi làm ánh sáng muôn
dân để ngươi đem ơn cứu độ của Ta đến tận cùng cõi đất.” (Is 49, 6). Lệnh
truyền đó được tiếp tục và thành toàn trong Tân Ước với sứ mệnh của Đức Giêsu
và Giáo hội. Với Đức Giêsu, Nước Thiên Chúa đã được mở rộng cho mọi dân: “từ
phương đông phương tây... sẽ đến dự tiệc cùng các tổ phụ Áp-ra-ham, I-xa-ác và
Gia-cóp trong Nước Trời” (Mt 8, 11), sau đó Ngài sai các môn đệ đi khắp tứ
phương thiên hạ, rao giảng Tin Mừng cho mọi loài thọ tạo (x. Mc 16,15). Và vào
thời Giáo hội sơ khai, các môn đệ đã trở thành chứng nhân của Chúa Giêsu từ
Giê-ru-sa-lem cho đến tận cùng trái đất (x. Cv 1,8). Như vậy, Giáo hội ra đời
cùng với sứ mạng của mình để rồi gần 20 thế kỷ sau, Giáo hội vẫn hằng ý thức và
cỗ võ con cái mình thi hành sứ mạng đó.
Evangelii
Nuntiandi 1975 định nghĩa sứ mạng là: “Đem Tin Mừng đến cho tâm hồn mọi
con người và mọi cơ cấu, để chuyển hóa và canh tân con người từ bên trong” (EN
24). EN còn khẳng định loan báo Tin Mừng là ân sủng, là ơn gọi và là căn tính
sâu xa nhất của Giáo hội (x. EN 14). Thật vậy, sứ mạng không còn là một hoạt
động tùy chọn nhưng là chính sự hiện hữu của Giáo hội. Sứ mạng, cách nào đó, là
một nối tiếp cuộc nhập thể. Để có được những tư tưởng này, từ thập niên 60,
nhất là với Công đồng Vatican II, đã có một sự thay đổi lớn diễn ra do nhận
thức rằng Giáo hội “tự bản chất là thừa sai,” nghĩa là thuộc về yếu tính của
Giáo hội.[9]
Công Đồng đã khẳng định rõ ràng rằng sứ mạng không phải là một chức năng thêm
vào cho Giáo hội để Kitô hóa thế giới, nhưng sứ mạng thuộc về chính bản chất
của Giáo hội (AG 2).
Như đã đề cập ở trên,
phạm vi truyền giáo của Giáo hội là ‘khắp mọi nơi’, là mọi dân tộc, mà mỗi dân
tộc đều sở hữu một nền văn hóa riêng biệt. Tất cả các nền văn hóa đều có cùng
phẩm giá; văn hóa Âu Châu không phải là một văn hóa cao cấp hơn. Nhận thức này
về văn hóa đòi hỏi một mối giao kết mới giữa Tin Mừng, vốn là cái có giá trị
phổ quát, với các nền văn hóa khác nhau của các dân tộc. Vì lẽ đó, sứ mạng phải
được thực thi xuyên qua tiến trình hội nhập văn hóa.[10]
Ad Gentes khẳng định rằng cuộc gặp gỡ giữa truyền thống Kitô giáo với quan
niệm về cuộc sống và các cấu trúc xã hội của các dân tộc khác nhau là điều cần
thiết để đạt tới một áp dụng sâu xa đời sống Kitô giáo vào các đặc điểm riêng
của mỗi nền văn hóa (AG 22). Điều này được đức giáo hoàng Gioan Phalô II nói rõ
thêm trong Pastores dabo vobis, số 55: “Đưa đức tin hội nhập vào văn hoá và Tin
Mừng hoá các nền văn hoá là hai việc đi đôi với nhau như hình với bóng, nhưng
không hề là pha trộn hổ lốn: đó chính là ý nghĩa của hội nhập văn hoá.”
II.
NHỮNG THÀNH QUẢ ĐÁNG GHI NHẬN
Nhìn về khía cạnh tích
cực, quá trình hội nhập văn hóa trong công cuộc truyền bá Tin Mừng vào Việt Nam
Ngoài ra, sứ điệp Tin
Mừng Ki-tô giáo còn cỗ võ nền văn minh phò sự sống, tôn trọng nhân quyền, phát
huy quyền bình đẳng, thiết lập định chế đơn hôn, đề cao công bằng xã hội. Những
giá trị này đã bị chế độ phong kiến đương thời khống chế và tước đoạt. Nói
chung, các thừa sai trong những giai đoạn truyền giáo vừa qua đã tái lập và
phát triển một nền văn hóa lấy con người làm gốc cho xã hội Việt Nam Nam
Xét về mặt chủ quan,
các Cố Tây của chúng ta đã có những nỗ lực lớn lao nhằm giúp người Việt dễ dàng
tiếp nhận sứ điệp Tin Mừng. Trong phụng vụ, các ngài đã cố gắng làm cho các
nghi thức trở nên gần gủi với tâm tình tôn giáo của người Việt. Khi dâng Thánh
lễ, linh mục đội khăn hoặc mủ bình thiên để tỏ lòng kính trọng “Bề Trên” theo
phong tục Việt Nam
Ngoài ra, trên cơ sở những tài liệu mang
tính chỉ thị chung của Tòa thánh và Giáo hội địa phương, chúng ta nhận thấy có
những nỗ lực hội nhập đáng ghi nhận. Ngày 10-11-1659, khi cử hai Đại diện Tông
tòa đầu tiên sang giáo phận Đàng Trong và Đàng Ngoài, Bộ Truyền giáo đã chỉ thị
rõ rệt:
Chư huynh đừng bao giờ muốn sửa đổi, đừng tìm lý lẽ để
buộc dân chúng sửa đổi những phép xã giao, tập tục, phong hoá của họ, trừ khi
nó hiển nhiên mâu thuẫn với đạo thánh và luân lý: có gì vô lý bỉ ổi hơn mang
theo cả nước Pháp, Tây Ban Nha, nước Ý, hay bất cứ nước nào khác bên trời Âu
sang cho dân Á Đông chăng? Không phải mang thứ ấy đến cho họ, mà là mang chân
lý đức tin, một chân lý không loại trừ nghi lễ và tập tục của bất cứ một dân
tộc nào, cũng đừng xúc phạm đến những nghi lễ và tập tục ấy, miễn là chúng
không xấu; ngược lại, chân lý đức tin muốn cho người ta bảo tồn và duy trì
chúng là đàng khác […]. Đừng bao giờ nên đem những tục lệ Âu châu đối lập với
tục lệ của các dân tộc ấy, trái lại hãy hết lòng sống cho quen với tập tục của
họ.[11]
Những nguyên tắc trên
sau hơn 350 năm vẫn còn tính thời sự và giữ nguyên giá trị. Tiếp nối tinh thần
đó, linh mục L. Cadière đã nỗ lực học ngôn ngữ, văn hóa, tín ngưỡng của người
Việt cách kỹ lưỡng đồng thời hướng dẫn cho những nhà thừa sai nhiều nguyên tắc
hội nhập giá trị: “Nhà thừa sai dấn thân vào lãnh vực nghiên cứu tôn giáo cần
phải hiểu biểu hiện lịch sử kỳ lạ nhất, những giải thích kỳ quặc nhất, những
niềm tin đáng ngạc nhiên nhất.”[12]
Trong “Triết lý dân gian Việt Nam ”,
cha nhận định sâu sắc: “Trong cuộc sống của người Việt Nam Nam
Hội đồng Giám mục Việt
Nam cũng đã có những cố gắng giúp người Kitô hữu “đồng hành cùng dân tộc” bằng
việc xây dựng lối sống, nghi lễ theo bản sắc văn hóa dân tộc (x. Thư chung
1980, số 9) và việc tổ chức các buổi hội thảo có chuyên đề liên quan đến hôi
nhập văn hóa như “Quan điểm của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam” gởi Thượng Hội đồng
Giám mục Á châu (1998) về việc loan báo Tin Mừng tại Châu Á; “Vấn đề tôn kính
tổ tiên nơi người Công giáo” (1999); “Một số vấn đề văn hóa Công giáo Việt Nam
từ khởi thuỷ đến đầu thế kỉ XX” (2000); “Công đồng Vatican II - 40 năm nhìn
lại” (2002); “Sống đạo theo cung cách Việt Nam” (2004) và “Thân thế và sự
nghiệp của linh mục Léopold Cadière” (2010).
Gần đây hơn, chúng ta
ghi nhận những nỗ lực tìm tòi suy tư về thần học truyền giáo và hội nhập văn
hóa tại Việt Nam của một số tác giả trong và ngoài nước như: Phan Đình Cho,
Nguyễn Văn Nội, Cao Phương Kỷ, Nguyễn Chính Kết, Trần Đình, Trần Văn Đoàn, Lê
Công Đức, Nguyễn Hữu Đăng, Thiện Cẩm, ... Những đóng góp của các tác giả này là
tư liệu cần thiết và là sự gởi mở cho việc thiết lập một nền thần học Việt Nam
Nói chung, xét cả hai
khía cạnh chủ quan và khách quan, chúng ta đều nhận thấy quá trình hội nhập văn
hóa của Giáo hội Việt Nam
III.
HIỆN TRẠNG VÀ KHÓ KHĂN
1. Kitô giáo đã bị Âu hoá
Lật lại những trang đầu
của lịch sử Kitô giáo, chúng ta thấy rằng trước khi được truyền bá sang Á châu,
Kitô giáo đã được truyền bá khắp đế quốc Rôma, là trung tâm của châu Âu thời
đó. Có thể nói vào thời đó Kitô giáo trở thành tôn giáo của châu Âu vì chưng,
các vị lãnh đạo Giáo Hội, các nhà thần học, các giáo phụ, các nhà chú giải Kinh
Thánh, v.v... hầu hết là người Âu Châu. Do đó, mặc khải và sứ điệp của Đức Kitô
đã được suy tư, nghiền gẫm, giải thích và diễn tả theo cung cách văn hóa Âu
Châu, trong não trạng và lề lối suy tư của người Âu Châu. Đương nhiên, cung
cách đó, lề lối và não trạng đó rất khác với cung cách, lề lối và não trạng của
người Á châu. Đặc điểm của tư duy Tây Phương là thiên về lý trí, lý luận biện
biệt với luật mâu thuẫn, tam đoạn luận, phủ định, loại tỷ, biện chứng pháp và
khoa học thực nghiệm. Trong khi đó, tư duy Đông Phương thiên về trực giác với
cái nhìn tổng hợp, nhất quán, trung dung, chú trọng vào sự biến chuyển và quan
niệm “dịch” của vũ trụ.[13]
Với một thời gian dài, Kitô giáo sống trên đất Âu châu, người ta đã khoác lên
nó chiếc áo văn hóa Tây Phương khá lộng lẫy, đến nỗi nhiều người lầm tưởng đó
là nền văn minh Kitô giáo. Thế rồi, Kitô giáo mang luôn cả chiếc áo đó bước qua
lục địa Á châu với một niềm kiêu hãnh và mặc cảm tự tôn to lớn. Linh mục giáo
sư Nguyễn Hữu Đăng nhận định:
Những sinh hoạt tôn giáo, những cử hành phụng tự, những nề
nếp tổ chức giáo đoàn… xem qua thì có vẻ trang trọng uy nghi, nhưng thực chất
chỉ là đua đòi mô phỏng những phong tục lễ hội, thậm chí cả tệ đoan nữa, của
những nền văn hóa dù tự xưng hay được mệnh danh là Kitô giáo, song vẫn là xa
lạ, có khi còn là kỳ quái đối với nếp sống văn hóa truyền thống Việt
Nam. Ở đây chúng tôi nghĩ tới những tổ chức Rước kiệu, lễ Tấn phong,
Truyền chức, Khánh thành, Hành hương, những kiểu kiến trúc Thánh đường, những
mẫu ảnh tượng, những bài “thánh ca” và những lối trình diễn… hiện đang ăn khách
rộng rãi nhưng thật ra hoặc chỉ là những lễ nghi di tích từ thời Phong kiến
Trung Cổ, hoặc là mô phỏng những tác phẩm nghệ thuật của thời Phục Hưng (thế kỷ
XVI – XVII) phóng túng lãng mạn, hoặc là những nét thời trang mượn cảm hứng
không mấy lành mạnh trong sáng của phong trào nhạc rock, nhạc pop… và các mô
hình tôn giáo mệnh danh là New Age (Thời Đại Mới).[14]
Do đó, một thực trạng
không thể tránh khỏi đó là có những khập khiểng trong việc truyền bá Tin Mừng
và tâm thức tôn giáo của người bản địa. Đi từ ngoài vào, chúng ta có thể nhận
thấy lối kiến trúc các cơ sở tôn giáo của chúng ta quá xa lạ, nếu không muốn
nói trái ngược hẳn với tâm tình tôn giáo của người Việt. Đa số các công trình
xây dựng của Ki-tô giáo thì đồ sộ, nguy nga tráng lệ, sừng sững giữa một không
gian rộng lớn và sáng láng, trong khi đó người Việt vốn thích sự trầm mặc,
khiêm tốn, nhẹ nhàng, ấm cúng và gần gủi với con người và hoà điệu với thiên
nhiên. Có thể nói đa số hình thức, sinh hoạt tôn giáo của người Việt xưa nay
phát xuất từ nhu cầu cuộc sống thực tế, vì vậy, họ thích những gì cụ thể, gần
gủi và thiết thực cho cuộc sống. Trong khi đó, những điểm giáo lý, cách trình
bày sứ điệp Tin Mừng quá ư thuần lý và nặng về luật lệ của Tây Phương đã không
đi vào tâm thức và cuộc sống của họ một cách sâu sắc như các hình thức tín
ngưỡng khác. Điểm lợi thế đặc biệt liên quan đến việc cử hành phụng vụ, đặc
biệt là thánh lễ mà chúng ta chưa tận dụng được là nét văn hoá qua bữa ăn trong
văn hoá Việt Nam Nam
Lược qua một vài thí dụ
về tình trạng hội nhập văn hóa trong công tác truyền thông Tin Mừng như thế để
thấy rằng cho đến nay, kết quả của việc Phúc Âm hóa còn quá giới hạn, thậm chí
tiêu cực vì nó làm cho những người còn xa lạ với Tin Mừng và Giáo hội lại càng
cảm thấy xa lạ hơn. Có thể nói lý do chính yếu nằm ở chổ vị Thiên Chúa mà người
Việt được rao giảng quá xa lạ: Đức Kitô mắt xanh mủi lỏ mà các nhà truyền giáo
mang chỉ hợp với người Âu châu, sứ điệp Tin Mừng được trình bày bởi một hệ
thống giáo lý thuần lý và chặt chẻ nhưng thiếu sinh động, không sát thực tế
cuộc sống và chưa tương thích với tâm thức người Việt.
2. Mặc cảm tự tôn
Sự khập khiểng lớn
nhất, rõ nhất mà ta có thể nói là một sai lầm trong công cuộc truyền bá Tin
Mừng vào đất Việt là mặc cảm tự tôn, kiêu hãnh về nền “văn minh Kitô giáo”, về
tính ưu việt và phổ quát của mình để rồi coi mọi tín ngưỡng và tôn giáo bản địa
là mê tín, thấp kém và chủ trương xoá sạch để thay thế bằng Kitô giáo. Tác giả
Trần Văn Đoàn nhận xét một cách mạnh mẻ: “Nếu các vị thừa sai tiên khởi như thánh
Phaolô, và các tông đồ khác (như thánh Tôma sang truyền giáo tận Ấn Ðộ, thánh
Gioan vùng Tiểu Á, vân vân) đã phải cố gắng học ngôn ngữ bản xứ, thì có một số
nhà truyền giáo ở Việt Nam cả đời cũng không nói được tiếng Việt, nhưng vẫn là
chủ chăn (giám mục), chăn nuôi một đàn “chiên” ngoan đạo theo đúng nghĩa của
một “đàn chiên ngoan ngoãn, hiền lành, biết vâng lời.” Nếu các vị thừa sai như
Phanxicô Xaviê, Matteo Ricci, Roberto de Nobili, Michaele Ruggieri, Alexandre
de Rhodes đã cố gắng học hỏi văn hóa của dân bản xứ, và biết kính trọng các nền
văn hóa này theo đúng câu “nhập gia tùy tục, nhập giang tùy khúc,” thì rất
nhiều nhà truyền giáo về sau không thèm để ý, bởi vì họ cho chúng ta là man di
mọi rợ.”[15] Điều
này đã dẫn đến nhiều hậu quả không đáng có, “mà hậu quả nghiêm trọng nhất là
đời sống văn hóa, tinh thần của cả dân tộc Việt Nam bị xâm phạm, đảo lộn, và
cùng với nó là tình trạng phân rẽ giữa đạo và đời, ...”[16] Điều
này đã vô tình tạo nên một hố ngăn cách giữa công giáo với lương dân và với các
tôn giáo khác, khiến chúng ta không thể đối thoại cách chân thành với họ được.
Có thể nói cản trở lớn
nhất khiến người ta khó có thể đối thoại một cách chân thành và đúng đắn là mặc
cảm tự tôn. Trên thực tế, đón nhận một cung cách truyền giáo như thế, nhiều
Kitô hữu mặc nhiên và tiên thiên cho rằng tôn giáo của mình có giá trị hơn hẳn
các tôn giáo khác, vì tôn giáo của mình là do Con Thiên Chúa, cũng chính là
Thiên Chúa sáng lập. Do đó, người Kitô hữu thường cho rằng mặc khải của Kitô
giáo là viên mãn, nghĩa là hoàn toàn đầy đủ mọi chân lý về Thiên Chúa, tức Thực
Tại Tối Hậu, không còn thiếu gì nữa. Niềm kiêu hãnh đó khiến họ khó lòng thấy
được những chân lý siêu việt trong các tôn giáo, vốn được diễn tả khác với
những chân lý Kitô giáo. Thiết nghĩ các tín hữu của tôn giáo khác cũng có những
niềm tự hào rằng tôn giáo mình là đúng và tốt hơn hết. Giáo sư Nguyễn Chính Kết
chia sẻ: “Khi tìm hiểu về Phật giáo, tôi thấy hầu hết các tu sĩ và cư sĩ Phật
giáo tôi gặp đều cho Phật giáo là tôn giáo cao nhất. Họ cho rằng so với Phật
giáo, Kitô giáo chỉ là thứ tôn giáo dành cho những bậc sơ cơ, tương tự như pháp
môn Tịnh Độ của Phật giáo vậy. Pháp môn này cũng chủ về đức tin và cầu vào tha
lực như Kitô giáo.”[17]
Cũng như chúng ta, họ hiểu được cái lý tự hào của mình, chứ không thấy và hiểu
được cái lý tự hào của người khác. Ai cũng có lý do để tự hào về tôn giáo mình
là đúng và hay nhất, có như thế họ mới theo chứ. Tuy nhiên, tự hào mà không
hiểu biết chắc chắn rồi sinh ra tự kiêu và coi rẻ người khác thì đã đi ngược
lại chủ trương của Tin Mừng. Việc Chúa Giêsu giáng sinh và tỏ mình ra cho dân
ngoại chứ không tỏ mình cho dân Do Thái cảnh tĩnh những người tự cho rằng chỉ
những người có tôn giáo chân chính như mình mới có thể gặp được Thiên Chúa hay
được cứu rỗi. Vậy, việc có tôn giáo chân chính dường như không quan trọng bằng
chính mình có thao thức đi tìm chân lý như các vị đạo sĩ Đông phương hay không.
Chính Đức Kitô đã nói: “Từ Phương Đông Phương Tây, nhiều người sẽ đến dự tiệc
cùng các ông Áp-ra-ham, I-xa-ác và Gia-cóp trong Nước Trời. Nhưng con cái Nước
Trời thì sẽ bị tống ra chỗ tối tăm bên ngoài, ở đó người ta sẽ phải khóc lóc và
nghiến răng” (Mt 8,11-12).
Lý do sâu xa của tình
trạng mạc cảm tự tôn là sự lầm lẫn giữa Chân Lý đích thực và phương tiện diễn
đạt Chân Lý. “Và càng tự hào, thì họ lại càng xa Chân Lý. Đó là cái bẫy, là hòn
đá vấp phạm mà Thiên Chúa dành cho những kẻ tự hào tự tôn. Chân Lý đích thực
chỉ làm cho người ‘cảm nếm’ được nó trở nên khiêm nhường hơn, gần gũi với mọi
người hơn, chứ không bao giờ làm họ tự hào kiêu căng, xa cách tha nhân hơn. Đó
là tính chất của Chân Lý.”[18]
3. Những hiểu lầm đáng tiếc
Dù muốn dù không, trong
suy nghĩ và tâm tưởng của người Việt nói chung và các cấp chính quyền nói riêng
vẫn tồn tại một thành kiến không tốt với người Công giáo. Trách nhiệm thuộc về
ai? Phía hiểu lầm hay phía bị hiểu lầm? Thiết nghĩ cả hai phía đều có phần
trách nhiệm của mình. Một bên vì thiếu hiểu biết nên đâm ra thành kiến, bên kia
vì đã không khôn ngoan nên đã gây hiểu lầm cho người khác. Tuy nhiên, chúng ta
không phải cứ ngồi đây qui trách cho người này người kia mà không đi tìm hiểu
thực tế rồi động não đưa ra giải pháp đối thoại, xóa bỏ hiểu lầm để mối tương
quan lương giáo ngày một tốt đẹp hơn. Trước khi nói đến những điều vì lý do này
lý do khác mà các nhà truyền giáo cũng như những người Công giáo chúng ta gây
hiểu lầm cho nhân dân Việt Nam, chúng ta nói đến những cái lầm thực sự của
những nhà truyền giáo khi tiếp xúc với văn hóa và tín ngưỡng của người Việt.
Hiểu lầm gây ra hậu quả
nghiêm trọng nhất cho tương quan lương giáo trong một thời gian dài là quan
niệm về việc thờ cúng tổ tiên[19].
Sự hiểu lầm này đã lan đến cả Tòa Thánh và do đó Tòa Thánh đã có những chỉ thị
chiếu theo sự lầm lẫn đó. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín của đạo Công
giáo tại Việt Nam
Hiểu lầm kế tiếp liên
quan đến một nhân vật danh tiếng, được coi là một ân nhân của dân tộc Việt Nam
Ngoài những hiểu lầm về
phía chúng ta, phía chính quyền và đồng bào lương dân cũng có những hiểu lầm
đáng tiếc đối với đạo công giáo mà cho đến bây giờ, sau bao thế kỷ sống chung,
hai bên vẫn chưa hiểu thấu cho nhau. Có thể kể ra đây những “tội” chính quyền
và đồng bào gán cho Công giáo như: kết cấu với thực dân,[22]
coi thờ kính tổ tiên, Nho, Đạo, Phật là đạo rối,[23]
mị dân, quyến rủ những đứa khờ khạo, dạy đám dân ngu,[24]
chống đối cách mạng, thù địch cộng sản,[25]...
và còn nhiều những “tội” khác nữa mà vô tình hay chủ ý họ đã gán cho người Công
giáo. Chuyện kể về một giáo xứ ngoài Bắc, khi tổ chức lễ Chúa Kitô Vua, họ treo
một băng rôn ghi “Ta là Vua”. Cán bộ đảng ta thấy thế tưởng mấy ông này có ý
tạo phản liên bắt nhốt linh mục chánh xứ, ban hành giáo xứ. Sau một đêm nghiên
cứu, tìm hiểu, các chú biết câu khẩu hiệu trên là của một ông Giêsu đã chết
cách nay gần 2000 năm liền thả các ‘nghi phạm’ về. Tuy không mang án gì nhưng
cha con cũng được một đêm nuôi muỗi cộng sản.” Những câu chuyện tương tự thường
xảy ra bên cạnh các câu khẩu hiệu nghe rất nhà binh như: “Đạo Binh Đức Mẹ,”
“Hùng Tâm Dũng Chí,” ... Cách chung,
việc hiểu lầm ở đây là do sự thiếu hiểu biết của đồng bào ta[26],
tuy nhiên, chúng ta cũng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng nguyên nhân chính yếu
gây ra hiểu lầm là vì chúng ta đã không tìm hiểu kỹ lưỡng và nghiêm túc đặc
điểm tâm lý và tâm thức tôn giáo của người Việt để có cách diễn đạt sứ điệp Tin
Mừng cách hợp lý. Chúng ta không thể bắt người khác nghĩ tốt về mình được mà
chính mình phải tỏ ra rằng chúng ta không phải là người xấu, nói chung không
làm gì khiến người khác hiểu lầm. Thiết nghĩ, trong thời điểm này Giáo hội Việt
Nam
4. Những thách đố cho việc hội nhập
văn hóa
Thực trạng đạo Công Giáo khi vào Việt Nam đã bị Âu hóa, mang mặc
cảm tự tôn và gây ra những hiểu lầm đáng tiếc thực sự đã là những thách đố lớn
cho việc truyền giáo trong thời điểm hiện tại. Ngoài ra, thiết nghĩ còn có
những thách đố mang tính chủ quan khác khiến việc hội nhập văn hóa để thông
truyền sứ điệp Tin Mừng cho lương dân khó có cơ hội phát triển.
Như đã trình bày ở phần trên, thời gian qua, Hội đồng Giám mục
Việt Nam đã có những nỗ lực trong việc tổ chức các cuộc tọa đàm về vấn đề hội
nhập văn hóa, tuy nhiên, mọi sự mới chỉ dừng lại trên giấy tờ và ngưng đọng ở
bình diện lý thuyết. Muốn có một sự lột xác thật sự, nhất thiết phải có một kế
hoạch sâu rộng, cụ thể và cần một ban cán bộ làm việc bài bản với những người
có chuyên môn thực sự. Trên thực tế, cả hai lãnh vực này đều đang bị bỏ trống. Trong
hàng ngũ các giám mục cả Tây lẫn ta, từ thời mới truyền đạo cho tới nay, người
ta chỉ gặp được độc nhất một vị là có tầm cỡ uyên bác về văn hóa Việt Nam Nam
Để trình diễn một bản hợp xướng đáng thưởng thức cần có một bản
nhạc hay, một dàn nhạc công điêu luyện và một người điều khiển tài năng. “Công
cuộc Hội Nhập Văn Hóa không phải như một phong trào trình diễn văn hóa hoặc
sáng tác văn nghệ, nhưng là cả một quá trình Sinh Hoạt Nước Thiên Chúa, từ gieo
Tin Mừng đến nuôi dưỡng mầm mống Đức Tin và giáo dục đời sống Kitô hữu trên đất
nước Việt Nam Nam
Một thách đố mang tính quyết định nữa trong việc hội nhập văn
hóa tại Việt Nam
IV.
THỬ TÌM MỘT HƯỚNG ĐI
1. Thay thái độ, đổi thời cuộc
Người ta thường nói thái
độ thay đổi cuộc đời hay thái độ của bạn xác định tầm cao của bạn để nói lên
tầm quan trong của thái độ sống đối với chiều kích nội tại lẫn chiều kích tương
quan. Như đã trình bày ở trên, không ai muốn đối thoại với người tiên thiên cho
rằng mình hoàn toàn đúng còn người khác hẳn là sai, cũng không ai thích chia sẻ
tâm tình với người chỉ biết bắt kẻ khác hiểu theo cách của mình, cảm theo lối
của mình mà không cố gắng suy tư và kinh nghiệm thực tại theo cách của họ. Trong
việc hội nhập văn hóa, đối thoại là việc cần làm và phải làm, mà đối thoại
trong bối cảnh đa văn hóa và tín ngưỡng hiện nay, “thái độ kính trọng đối với
lập trường, phong tục và truyền thống khác là thái độ hợp lý; thậm chí đó là
thái độ duy nhất hợp lý.”[29]
Với đường hướng cởi mở trong tinh thần “hòa – hiếu – hoan – hiện,”[30]
Công đồng Vatican II đã có những hướng dẫn và gợi mở cho các nhà thần học suy
tư về thần học truyền giáo theo xu hướng hội nhập văn hóa.
a)
Thần học truyền giáo theo xu
hướng hội nhập văn hóa sau Vatican II
Vatican II chưa một lần
dùng thuật ngữ “hội nhập văn hóa”, nhưng đã có những ám chỉ khá sát thực về vấn
đề này.[31]
Công đồng khuyến khích Phúc Âm hóa các nền văn hóa nhưng đồng thời cũng khẳng
định “văn hóa có quyền được tôn trọng và được hưởng một quyền bất khả xâm phạm
nào đó” (GS, 59b). Để hội nhập văn hóa một cách sâu sát với thực tế hơn, Công
đồng chủ trương: “Trong những vùng rộng lớn cùng chung một nền văn hóa, cần
phải thúc đẩy việc suy tư thần học... để nhờ đường lối hành động đó, đời sống
Kitô giáo sẽ được thích nghi với tinh thần và đặc tính của từng nền văn hóa,
những truyền thống đặc thù và những đặc tính riêng của từng dân tộc” (AG, 22b).
Sau Vatican II, do khủng
hoảng về quan niệm hoạt động truyền giáo, thần học truyền giáo đã xuất hiện
nhiều luận đề mâu thuẩn với nhau từ việc giữ nguyên hiện trạng đến chủ trương
ngưng hẳn việc truyền giáo,[32]
do đó, các nhà truyền giáo đã cố gắng giải đáp vấn nạn này bằng nhiều cách thế,
trong đó nổi bật hơn hết là việc đối thoại và hội nhập văn hóa. Ngay khi Công
đồng đang diễn ra, Đức Phaolô VI đã công bố Ecclesiam suam (1964) với chủ đề
“đối thoại,” đặc biệt Evangelii Nuntiandi (1975) nhấn mạnh đến việc đem Tin
Mừng đến cho mọi nền văn hóa. Trong Ut unum sint (1995), Đức Gioan Phaolô II
coi việc đại kết là điều kiện thiết yếu trong công tác truyền giáo (x. số 98), trong Pastores dabo vobis
số 55, ngài nói đưa đức hội nhập vào văn hóa và Tin Mừng hóa văn hóa là hai
việc song hành. Ngoài ra, các tông huấn Ecclesia in Africa (1995, Ecclesia in
Asia (1999) cũng như tông huấn về Châu Mỹ (1999) đều nhấn mạnh đến việc hội
nhập văn hóa trong công tác loan báo Tin Mừng. Cũng trong thời kỳ sau Vatican
II, xuất hiện dạng “Truyền giáo học từ dưới lên,” lấy thực trạng bối cảnh xã
hội, tôn giáo, chính trị, ... nơi môi trường truyền giáo làm khởi điểm, do đó,
các suy tư thần học mang sắc thái “nhân chủng học” nhiều hơn là “thần học.”[33]
Trong tiểu mục này, người viết đề cập rõ hơn vấn đề
suy tư thần học truyền giáo theo xu hướng hội nhập văn hóa sau Vatican II tại Á
Châu. Năm 1974, thượng Hội đồng Giám mục Á Châu (THĐGMAC) họp tại Taipei đã
chọn “Công cuộc rao giảng Tin Mừng và Châu Á ngày nay” làm chủ đề để nhấn mạnh
yếu tố không gian và thời gian cụ thể hầu công việc truyền giáo vừa hợp thời
vừa tương thích với tâm thức người bản địa. Các ngài chủ trương cần phải mặc Á
Đông tính cho công tác truyền giáo tại Á Châu, nghĩa là đối thoại với dân
nghèo, với các nền văn hóa và các tôn giáo bạn. “Để có thể tìm thấy được một
“kiểu Á đông” trong phương cách truyền giáo, thì các Giáo hội địa phương phải
được bản xứ hóa thật sự.”[34]
Kể từ những năm 1970, hầu hết các văn kiện của THĐGMAC và các văn phòng đặc
nhiệm đều nhắc đến công tác hội nhập văn hóa và cổ võ những giá trị thuần túy Á
Châu như tinh thần chiêm niệm, thái độ coi trọng kinh nghiệm thực tại hơn lý
thuyết, đối xử hòa thuận và cảm thương mọi người cũng như hòa điệu với thiên
nhiên. Nổi bật hơn hết là công tác đối thoại liên tôn vì đây được xem là cái
nôi của hầu hết các tôn giáo lớn trên thế giới. Để thực hiện công tác này,
HĐGMAC dựa vào nguyên tắc thần học sau: Thần Khi hằng hoạt động khắp mọi nơi,
trong mọi lương tâm và nơi mọi tôn giáo.
b)
Chiều kích văn hóa của sứ vụ loan
báo Tin Mừng
Trên
nguyên tắc, Giáo hội luôn trung thành với truyền thống riêng và ý thức sứ mệnh
phổ quát của mình, không bị ràng buộc bởi một nền văn hóa nào, nhưng Giáo hội
có thể hòa mình với nhiều hình thức văn hóa khác nhau (x. GS, 58c). Hơn nữa,
“Sứ vụ loan báo Tin Mừng cho thời đại đa phức tôn giáo và đa văn hóa hôm nay
đòi hỏi chúng ta phải tích cực dấn thân đối thoại với con người thời đại, với
các trào lưu tư tưởng, với các tôn giáo và các nền văn hóa.”[35] Nói theo ngôn ngữ của Đức Gioan Phaolô II thì giữa “Tin Mừng
hóa” và “hội nhập văn hóa” có một mối tương quan hai chiều và không thể thiếu
một yếu tố nào. Một mặt, “Tin Mừng không ngừng thanh luyện và nâng cao phong
hóa các dân tộc. Nhờ thiên ân, Tin Mừng phong phú hóa, từ bên trong, những phẩm
tính thiêng liêng và những đặc tính của mỗi dân tộc và mỗi thời đại. Tin Mừng
củng cố, bổ túc và tái tạo chúng trong Đức Kitô” (GS, 58). Mặt khác, Tin Mừng
cần được diễn tả bằng những chất liệu và âm sắc độc đáo của mỗi nền văn hóa. Theo các Giám mục Á châu,
“văn hóa là không gian sống trong đó con người đến với Tin Mừng, mặt giáp mặt.
Nếu đích thực văn hóa là thành quả của cuộc sống và hoạt động của một nhóm
người, thì những con người thuộc nhóm đó cũng được uốn nắn một phần bởi nền văn
hóa trong đó họ đang sống [...]. Từ viễn tượng đó, ta nhận thức rõ hơn tại sao
Tin Mừng hóa và hội nhập văn hóa tương quan với nhau cách tự nhiên và mật
thiết. Tin Mừng và công cuộc loan báo Tin Mừng chắc chắn không đồng nhất với
văn hóa. Tuy nhiên, Nước Thiên Chúa đến với những con người gắn bó sâu xa với
một nền văn hóa, và do đó, công cuộc xây dựng Vương Quốc không tránh khỏi việc
vay mượn các yếu tố rút ra từ các nền văn hóa nhân loại”[36].
Trong thông điệp “Bách chu niên”, Đức Gioan Phaolô II nêu rõ mối tương quan hỗ
tương giữa đức tin với văn hoá như sau: “Ta hiểu biết con người một cách trọn
vẹn hơn nếu đặt con người vào bối cảnh văn hoá của họ, bằng cách lưu ý đến ngôn
ngữ, lịch sử của họ, quan điểm của họ trước các biến cố nền tảng của đời sống,
chẳng hạn như việc chào đời, tình yêu, lao động và cái chết. Trọng tâm của mọi
nền văn hoá là thái độ của con người trước huyền nhiệm lớn lao nhất: mầu nhiệm
Thiên Chúa. Từ căn bản, các nền văn hoá khác nhau là những cách thức khác nhau
để đối diện với vấn đề ý nghĩa cuộc sống của mỗi người”[37].
Năm 1982, trong văn thư thành lập “Hội Đồng Giáo hoàng về Văn hóa”, đức Gioan
Phaolô II nhấn mạnh về mối tương quan giữa Tin Mừng và văn hóa: “Một đức tin mà
chưa biến thành văn hóa, là đức tin chưa được đón nhận trọn vẹn, chưa thực sự
suy tư, chưa sống một cách chân thành.”
Đã rõ, mối tương quan giữa công cuộc loan báo Tin Mừng
và hôi nhập văn hóa thật khăng khít, tuy nhiên, vấn đề đặt ra là: phải hội nhập
đến mức nào, đánh giá giá trị chân lý trong văn hóa như thế nào? Phải hiểu thế
nào về vai trò cứu độ của các tôn giáo? Các sách thánh của các tôn giáo có chứa
đựng mặc khải của Thiên Chúa hay không? Kinh Thánh cho thấy Thiên Chúa đã hạ cố
gặp gỡ con người, hòa mình vào một nền văn hóa cụ thể và chấp nhận cung cách
phụng tự, những thói tục của xã hội đương thời, tuy nhiên, cũng không ngừng phê
bình, thanh luyện và cải thiện nền văn hóa đó. F. Gomez nhận xét: “Những nền
văn hóa khác nhau có thể nêu bật – chứ không lệch lạc bóp méo đi – những khía
cạnh khác nhau của hình ảnh Thiên Chúa là con người, và trở thành mỗi trường để
kế hoạch cứu độ thành tựu.”[38]
Riêng vấn đề các tôn giáo khác, Đức Giêsu và các thánh sử không đưa ra một lập
trường rõ ràng, tuy nhiên, dựa vào Thánh Truyền Giáo hội có những định hướng
cho các nhà thần học tiếp tục suy tư. Giáo hội minh nhiên và mạnh mẽ bênh vực
quyền tự do tôn giáo (x. AG, 3) đồng thời dạy rằng bất cứ ai cũng có thể nhận
ra tiếng Thiên Chúa qua tạo vật (AG 36c) cũng như qua tiếng nói lương tâm và được
cứu rỗi trong đời sống cụ thể của mình. Giá trị của các tôn giáo hệ tại những
yếu tố cấu thành, tức chân lý và ân sủng, những yếu tố nói lên việc Thiên Chúa
đang hoạt động trong chúng (X. AG 9). Quả thật đây là vấn đề không thể trả lời
một cách dứt khoát theo kiểu trắng với đen song chỉ hơn kém thế này thế kia.
Các tôn giáo với những nghi thức và sách thánh của họ là những khí cụ cứu độ
nhưng theo một cách thức tiến hành, với mức độ tác động và ở một bình hiện hiệu
lực khác hẳn với Kitô giáo.[39]
2. Xu hướng suy tư thần học hội nhập
văn hóa tại Việt Nam
Thật khó để xác định một
mốc khởi đầu cho việc suy tư thần học theo xu hướng hội nhập văn hóa tại Việt Nam Nam
Như được gợi hứng bởi
những lời khuyến khích của Giáo hội, hàng loạt những suy tư thần học theo xu
hướng hội nhập văn hóa ra đời. Người viết xin được giới thiệu vài gương mặt
sáng giá:
Linh mục Vũ Đình Trác
khởi đi từ việc nghiên cứu tư tưởng của các vị Tiên Hiền với các đề tài chính:
Triết lý Âm Dương, Triết lý Tam Tài, Đạo sống Quân Tử, Đạo Hiếu, Triết lý Nông
nghiệp, Đạo sống thiên nhiên, đồng thời nghiên cứu các yếu tố văn hóa tín
ngưỡng trên mặt Trống Đồng để tiến tới xây dựng một nền Triết Việt và Thần
Việt. Trong tuyển tập những bài nghiên cứu “Dọn đường cho Thần học Việt Nam
Theo linh mục Nguyễn Đức
Vinh SVD, những yếu tố chính yếu trong tâm thức người Việt như lối sống tình
cảm, đoàn lũ, vâng lời 100% trong các mối quan hệ vua – tôi, trên – dưới với
điểm mấu chốt là sĩ diện đã làm cho “bản ngã cá nhân” (cái tôi) chìm ngập và
mất hút trong “bản ngã tập thể” (cái chúng tôi). Do đó, thần học Việt Nam phải
suy cứu nhiều trên lãnh vực “tôn giáo cá nhân tính” hầu giúp Kitô hữu phát
triển bản ngã cá nhân để cân bằng tam giác mẩu mực trong tương quan bộ ba:
Thiên Chúa, bản ngã tập thể và bản ngã cá nhân.
Linh mục Thiện Cẩm đưa
ra một lối suy tư thần học hội nhập văn hóa toàn diện trên các lãnh vực: tư
tưởng, ngôn ngữ, nghi thức, nghệ thuật, cơ cấu tổ chức và đời sống hầu “đạo
Chúa được nhập thể vào trong mỗi con người, trong mỗi dân tộc và trong mỗi thời
đại mà không làm mất đi các bản chất, cái tính độc đáo của mỗi con người, của mỗi
dân tộc hay của mỗi thời đại”[40]
Theo ngài, Đạo Chúa chưa được nhập thể, hay chưa nhập thể một cách trọn vẹn trong
những lãnh vực kể trên, chính là vì Đạo đã chưa nhập thể sâu xa vào trong tư
tưởng của chúng ta. Chúng ta chưa có gì để đáng gọi là một nền tư tưởng công
giáo Việt nam mà vì chưa có nên làm thế nào nó có thể hiện ra thành nếp sống,
văn hóa và nghệ thuật được?
Tác giả Nguyễn Văn Thành
đưa ra một khởi điểm thần học cho việc xây dựng Thần học Việt Nam mang đậm tính Việt Nam Nam Nam
Linh mục Vũ Kim Chính và
linh mục Phan Đình Cho đã đưa ra hướng Thần học hội nhập văn hoá theo lối bản
vị hoá cho suy tư thần học tại Việt Nam
Giáo sư Trần Văn Đoàn
cho rằng một nền thần học theo hướng bản vị hóa khá trung thực với Tin Mừng và
có thể đáp ứng được những đòi hỏi của giáo hội địa phương song vẫn chưa thể
hoàn toàn hội nhập vì chưa giải quyết được những vấn nạn căn bản của người
Việt. Từ đó ông đề nghị một lối suy tư thần học theo hướng bản cách hóa. Thần
học bản cách xây dựng trên nguyên lý hiệp thông (principle of communion), tức
là một tham dự đích thực, như trong nhiệm tích Thánh Thể, và trong Giáo hội sơ
khai. Do đó, ngoài việc khôi phục vai trò con người về phương diện nhân cách,
nó còn thăng tiến con người thành hình ảnh của Chúa (thiên cách), thành những
phần tử trong gia đình Kitô. Theo ông, “Một con người Việt nhân cách bao gồm
các đặc tính: (1) thứ nhất đó là con người nhân cách, tức một con người xứng
đáng là con người; (2) thứ hai, người Việt nhân cách ngoài tính chất chung của
con người, còn phải có tính chất tất yếu, đặc thù của người Việt (tức tính cách
hay tư cách Việt). (...). (3) Theo nghĩa này, con người Việt nhân cách nói lên
con người mẫu mực, quân tử của xã hội người Việt, và chỉ của xã hội Việt. (4)
Người Việt khi được truyền đạo, họ không những ý thức được Việt cách của mình,
mà còn có thiên tính. Do đó, họ không được phép đánh mất cái Việt cách của họ.”[42]
Vậy, thần học bản cách phải bắt đầu với thần học bản vị và thần học hội nhập
văn hóa song phải vươn lên để có thể giúp con người trở nên hoàn thiện, và là
người Việt hoàn thiện. Con người đó là con người tự chủ qua tác năng sáng tạo
(lao động) của mình nhưng luôn tôn theo luật tự nhiên, tức luật của Thiên Chúa,
hầu trở thành con người viên mãn theo đúng hình ảnh Thiên Chúa.
Như thế, hướng đi hiện
nay của suy tư Thần học Việt Nam
là hướng đi hội nhập văn hóa để Thần học Việt Nam
thực sự phù hợp với bối cảnh và tâm thức Việt Nam Nam thực
sự là Giáo Hội của Việt Nam
chứ không chỉ hiện diện tại Việt Nam
TẠM KẾT
Đề tài vẫn còn được tiếp
tục để làm nỗi rõ viễn tượng thần học Việt Nam theo xu hướng hội nhập văn hóa,
tuy nhiên, vì sự giới hạn về thời gian và không gian trong khuôn khổ một tiểu
luận, người viết tạm khép lại những suy tư này bằng một số gợi ý khiêm tốn.
Theo dòng lịch sử, chúng
ta đã chứng kiến rất nhiều nền thần học như thần học của anh em Chính Thống,
của các giáo phái Tin Lành và gần đây hơn, người ta nói tới “thần học giải
phóng,” “thần học da đen,” “thần học nữ quyền,”... như những cố gắng diễn tả
niềm tin của họ về Thượng Đế qua những phạm trù văn hóa của đất nước, dân tộc
hay giai cấp của họ. Thật vậy, cái mà chúng ta gọi một cách chung là “nền thần
học”, thực ra đâu phải là một quan niệm thần học phổ quát mà chỉ là thần học,
tức là cách hiểu Lời Chúa, cách diễn tả niềm tin của mình. Trong khi đó Công
đồng Vatican II khẳng định: “Các định chế, luật pháp, những lối suy tư và cảm
nghĩ của người xưa truyền lại, không phải lúc nào cũng phù hợp với tình thế
hiện tại” (GS 7). Có thể nói rằng không phải tất cả những phát biểu thần học
đều là tín lý và diễn tả trọn vẹn chân lý - “Đạo khả đạo phi thường đạo”, Lão
Tử đã nói cách chí lý như thế. Như vậy, không có một nền thần học nào là tiêu
chuẩn phổ quát cho các nền thần học nhưng nhất thiết phải có những nền thần học
riêng của từng nền văn hóa. Một con người được coi là trưởng thành khi biết tự
mình suy nghĩ và hành động chứ không phải nói theo người khác và chỉ hành động
theo mệnh lệnh của người khác. Cũng thế, một Giáo hội được coi là trưởng thành
khi có một lối suy tư, nghiên cứu và diễn tả đức tin riêng, nghĩa là có một nền
thần học riêng.[43] Hội
đồng Giám mục Việt Nam trong Thư chung năm 1980 đã quyết tâm “Xây dựng trong
Hội Thánh mội nếp sống và một lối diễn tả đức tin phù hợp vơi truyền thống dân
tộc” theo tinh thần làm lành mạnh hóa, nâng cao và kiện toàn những gì tốt đẹp
trong tâm hồn, tư tưởng của loài người hoặc trong nghi lễ và văn hóa của các
dân tộc, hầu làm vinh danh Thiên Chúa và mưu cầu hạnh phúc cho tha nhân của
Công đồng Vatican II. Tuy nhiên, sau hơn 30 năm trôi qua, những ngưỡng vọng tốt
đẹp đó vẫn chỉ tồn tại trên giấy tờ. Như đã trình bày ở phần trên, những nỗ lực
cố gắng của một số cá nhân ngày càng nhiều và càng chuyên sâu, nhưng vẫn ‘đường
ai nấy đi’ theo kiểu trăm hoa đua nở mà không có một sự chỉ đạo tổng quát nào.
Phải chăng đã đến lúc thành lập một ban gồm các chuyên viên để lên kế hoạch suy
cứu lâu dài và sâu rộng nhằm sớm hình thành một nền thần học Việt Nam
Ngoài ra, ai cũng chân
nhận rằng triết lý Đông Phương, trong đó có triết Việt đã có một lịch sử lâu
đời và ý nghĩa rất sâu rộng. Chúng ta không thể chỉ bám vào một hai điểm của
triết lý nào đó (như một số tác giả nêu trên) mà gọi là hội nhập văn hoá, nhưng
phải có một cách nhìn tổng thể. Giáo Hội khuyến khích chúng ta phải hội nhập
văn hoá, nhưng nếu chính chúng ta không có một hướng đi phù hợp để tìm hiểu
thật sâu sát về văn hoá của mình là gì thì làm sao hội nhập? Linh mục Phan Đình
Cho cho rằng “Thần học mà không mang một bản sắc văn hóa và lịch sử nào là thần
học vô gia cư; còn hơn thế nữa: đó là chuyện không thể quan niệm được.”[45] Chính
Đức Giêsu cũng phải mang một định mệnh văn hóa vào thân, nên Tin Mừng của Ngài
được truyền thông ở bất kỳ nơi đâu cũng phải mang một định hướng hội nhập văn
hóa. Như vậy, luật căn bản của hôi nhập văn hóa là luật nhập thể và mẩu mực căn
bản của mọi công cuộc nhập thể là Mầu Nhiệm Nhập Thể của Thiên Chúa qua Đức
Giêsu Kitô.
THƯ MỤC THAM KHẢO
Kinh Thánh Trọn Bộ
Cựu Ước và Tân Ước, bản dịch của nhóm Các Giờ kinh Phụng vụ. Tp HCM, 1998.
Thánh Công Đồng
Vatican II. Hiến Chế Mục Vụ; Sắc Lệnh
Truyền Giáo. Bản dịch của Phân khoa Thần học Giáo Hoàng Học viện Thánh PIÔ
X. Đà Lạt, 1980.
Viện Ngôn ngữ học. Từ điển Tiếng Việt. Đà Nẵng: Đà Nẵng,
2001.
Felipe Gomez. Truyền giáo học. Antôn & Đuốc Sáng,
2003.
Đức Gioan-Phaolô II. Slavorum Apostoli. Số 21.
J. Dupont. Tám mối phúc thật. Thiện Cẩm dịch, Tp.
HCM: Tủ sách Đại kết, 1992.
Nhóm Các Giờ Kinh
Phụng Vụ. Lời Chúa cho mọi người. Tp
HCM, 1998.
Justinô. Hộ giáo. Trích lại trong Giáo Trình Giáo
Phụ Học của Lê Văn Chính, ĐCV thánh Giuse, 2009.
Cf. Kraft, C. H. Christianity and Culture. New York
Linh mục Nguyệt san,
số 43, 7-1965, Bản dịch của Đại Chủng viện Xuân Bích, Huế. Xin xem nguyên bản
trong Henri Chappoulie, Aux origines d’une Eglise, Rome et les missions
d’Indochine au XVIIe siècle, tome I, Paris, 1943.
L. Cadière. “Instructions pratiques pour les
missionnaires…. Trong Croyances et pratiques religieuses des Vietnamiens,
T.III, tr. 246. (trích lại trong Nguyễn Thái Hợp, “Leophold Cadière và hội nhập
văn hóa: một kinh nghiệm loan báo Tin Mừng”).
Đường Thi. Thiên Chúa Giáo và Tam Giáo. Tủ sách Đàm
đạo Tôn giáo.
Nguyễn Hữu Đăng. “Suy nghĩ về trình đồ hội nhập văn hóa của
người Kitô hữu Việt Nam
Trần Văn Đoàn. “Sát nhập – Hội nhập và Bản cách hóa.” Washington D.C. : Viện Triết
học và Tôn giáo Việt Nam
Nguyễn Văn Kiệm. Sự du nhập của đạo Thiên Chúa Giáo vào Việt Nam
Nguyễn Chính Kết. “Những ngăn trở trong việc đối thoại tôn
giáo.”
Masson, Annales de
la Propagation de la Foi, tập 5&6. Trích lại trong Nguyễn Văn Kiệm.
"Cái Nhìn Về
Phật Giáo Trong Phép Giảng Tám Ngày của A. de Rhodes",
in lại trong "Kitô Giáo Từ Thực Chất Đến Huyền Thoại", Hoa Kỳ : Văn Hóa , 1996.
in lại trong "Kitô Giáo Từ Thực Chất Đến Huyền Thoại", Hoa Kỳ : Văn Hóa , 1996.
A. de Rhodes. Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài. Revue
Indochinoise: 1908.
Nguyễn Hồng Dương. “Nhà Nước Ta Với Công Giáo.” Đỗ Quang
Hưng chủ biên, Hà Nội: Tôn Giáo, 2003.
Chỉ dụ vua Nguyễn
Ánh ra ngày 04/03/1804, khoản 4, xc. Phan Phát Huồn. Việt Nam
Luis J. Luzbeta. The Church and Cultures. New
Prespectives in Missiological Anthropology. New York
Nguyễn Thái Hợp. “Léopold Cardière và Hội nhập văn hóa”
Gioan Phaolô II. Giáo Hội tại Á châu. Số 21.
Gioan Phaolô II. Bách chu niên. Số 24.
Trần Văn Ðoàn. “Sát nhập – Hội nhập – Bản cách hóa.” Washington,
D. C.: Viện Triết Học và Tôn Giáo Việt Nam
Phan Đình Cho. “Đức Kitô trong dung mạo Á Châu.”
[1] Viện
Ngôn ngữ học, Từ điển Tiếng Việt, (Đà
Nẵng: Đà Nẵng, 2001).
[2]
Felipe Gomez, Truyền giáo học, (Tp.
HCM: Antôn & Đuốc Sáng, 2003) tr. 167.
[3] Đức Gioan-Phaolô II, Slavorum Apostoli (1985), số 21, xc. bản gốc tại www.vatican.va/.../hf_jp-ii_enc_19850602_slavorum-apostoli_en.html.
[4] Nguyễn
Chính Kết, “Hội nhập văn hóa là gì?”,
truy cập ngày 21/10/2010, simonhoadalat.com.
[5] Đấng Bảo
Trợ được dịch bởi từ Goel trong tiếng Híp-ri (nghĩa là người thân thuộc gần
nhất, có trách nhiệm bảo lãnh cho một người không còn cha mẹ trong mọi trường
hợp).
[6] J.
Dupont, Tám mối phúc thật, Thiện Cẩm
dịch, (Tp. HCM: Tủ sách Đại kết, 1992), tr. 78.
[7] X. Lời Chúa cho mọi người, (bản dịch và
phần chú thích của nhóm Các Giờ Kinh Phụng Vụ).
[8] Justinô,
Hộ giáo, trích lại trong Giáo Trình
Giáo Phụ Học của Lê Văn Chính (Tp. HCM: ĐCV thánh Giuse, 2009), tr. 54.
[9] X. Lê
Công Đức, “Sứ mạng là gì?”, truy cập
ngày 15/11/2010; simonhoadalat.com.
[10] Cf. Kraft, C. H., Christianity and Culture,
Orbis Books, NY 1979. Trích lại Lê Công Đức, Sđd.
[11] Thánh
Bộ Truyền Giáo, “Huấn Thị Năm 1659”, Bản
dịch của Đại Chủng viện Xuân Bích, Huế: Linh mục Nguyệt san, số 43, 7-1965, tr.
435-436. Xc. nguyên bản trong Henri Chappoulie, Aux origines d’une Eglise, Rome
et les missions d’Indochine au XVIIe siècle, tome I, Paris, 1943, tr. 392-402.
[12] L. Cadière, “Instructions pratiques pour les
missionnaires… “, trong Croyances et pratiques religieuses des Vietnamiens,
T.III, tr. 246. (trích lại trong Nguyễn Thái Hợp, “Leophold Cadière và hội nhập văn hóa: một kinh nghiệm loan báo Tin
Mừng”).
[13]
X. Đường Thi, Thiên Chúa Giáo và Tam
Giáo, (Tủ sách Đàm đạo Tôn giáo), tr. 28 – 60.
[14]
Nguyễn Hữu Đăng, “Suy nghĩ về trình đồ hội nhập văn hóa của người Kitô hữu Việt
Nam
[15] Trần
Văn Đoàn, “Sát nhập – Hội nhập và Bản cách hóa,” (Washington
D.C. : Viện Triết học và Tôn giáo Việt Nam
[16] Nguyễn
Văn Kiệm, Sự du nhập của đạo Thiên Chúa Giáo vào Việt Nam
[17] Nguyễn
Chính Kết, “Những ngăn trở trong việc đối thoại tôn giáo”, truy cập ngày
21/10/2010, simonhoadalat.com.
[18] Nguyễn
Chính Kết, Sđd.
[19]
X. Masson, Annales de la Propagation de la Foi, tập 5&6. Trích lại trong
Nguyễn Văn Kiệm, Sđd, tr. 112.
[20] X. "Cái Nhìn Về Phật Giáo Trong Phép Giảng Tám Ngày của A. de
Rhodes",
in lại trong "Kitô Giáo Từ Thực Chất Đến Huyền Thoại", (Hoa Kỳ: Văn Hóa, 1996), tr. 61-66.
in lại trong "Kitô Giáo Từ Thực Chất Đến Huyền Thoại", (Hoa Kỳ: Văn Hóa, 1996), tr. 61-66.
[21]
A. de Rhodes, Lịch sử vương quốc Đàng
Ngoài, (Revue Indochinoise: 1908), trích lại trong Nguyễn Văn Kiệm, Sđd,
tr. 273-289.
[22] X
Nguyễn Văn Kiệm, Sđd, tr 19-27; 123-179.
[23]
X. Nguyễn Hồng Dương, “Nhà Nước Ta Với Công Giáo”, Đỗ Quang Hưng chủ biên, (Hà
Nội: Tôn Giáo, 2003), tr. 129.
[24]
Chỉ dụ vua Nguyễn Ánh ra ngày 04/03/1804, khoản 4, xc. Phan Phát Huồn, Việt Nam
[25]
X. Đỗ Quang Hưng, Sđd, tr. 146-147.
[26]
Linh mục A. de Rhodes rời Việt Nam
vào giữa thế kỷ 17 trong khi quân Pháp đến Việt Nam
[27]
Nguyễn Hữu Đăng, Sđd.
[28]
Nguyễn Hữu Đăng, Sđd.
[29]
Felipe Gomez, sđd, tr. 113.
[30]
Hòa bình – Hiếu khách – Hoan hỷ - Hiện diện (x. GS).
[31]
X. GS số 58, 59, 60, 62; AG.
[32]
X. Pelipe Gomez, sđd, tr. 26.
[33]
X. Luis J. Luzbeta, The Church and
Cultures, New Prespectives in Missiological Anthropology (Orbis Books,
1988).
[34]
X. Pelipe Gomez, sđd, tr. 30.
[35]
Nguyễn Thái Hợp, “Léopold Cardière và Hội nhập văn hóa,” truy cập 23/01/2011,
simonhoadalat.com.
[36] Gioan Phaolô II, Giáo Hội tại Á châu, số
21.
[37]
Gioan Phaolô II, Bách chu niên, số 24.
[38]
F. Gomez, Sđd, tr. 170.
[39]
X. F. Gomez, Sđd, tr. 118.
[40]
Thiện Cẩm, “Hội nhập văn hóa,” truy cập 05/03/2010, http://www.huynhde.conggiao.net/tailieuthanhoc.
[41] Trần Văn Ðoàn, “Sát nhập – Hội nhập – Bản
cách hóa”, Sđd.
[42]
Trần Văn Đoàn, sđd.
[43]
X. Thiện Cẩm, Sđd, tr. 147.
[44] Mondo e Missione, 115 / 1986, tr. 46-47.
[45]
Phan Đình Cho, “Đức Kitô trong dung mạo Á Châu”, truy cập ngày 12/09/2010, www.htth.org/.../23b_duc_kito_trong_dung_mao_chau_a.html.
No comments:
Post a Comment